Mashariki mwa Jamhuri ya Kidemokrasi ya Congo (DRC) kumeshuhudiwa mzozo na ukosefu wa utulivu …Kwa muda usiokuwa chini ya miongo mitatu. Ila katika muongo mmoja uliopita, mapigano makali yamezuka mara kwa mara.
Japo eneo hilo linalojumuisha majimbo ya Ituri, Kivu kusini na Kivu Kaskazini yana jumla ya makundi ya wapiganaji zaidi ya 129, kundi la waasi la M23, ambalo ndilo kuu lililobuniwa baada ya makubaliano ya Machi 23 ya kutafuta amani imekuwa na historia ya machafuko.
Pamoja na sababu za kihistoria, mashindano ya kikanda, na machafuko ya ndani, hali hiyo kwa mara nyingine tena inavuta hisia za kikanda na za kimataifa.
Kundi la M23 ni nini na lilianza vipi?
Huwezi kuzungumzia M23 bila kuangazia historia ya jamii ya Watutsi katika eneo la mashairiki mwa Kongo, na ambao pia wako nchini Rwanda. Makundi mbalimbali yalibuniwa ili kutetea maslahi ya jamii ya watutsi katika eneo hilo.
Mwaka 2006 CNDP (National Congress for the Defence of the People) iliundwa na viongozi wa Watutsi wa Congo mashariki. Ilikuja kutokana na kuongezeka kwa mvutano wa kikabila kati ya Watutsi na makundi mengine, hasa baada ya Mauaji ya Kimbari ya Rwanda na mgogoro wa wakimbizi nchini Kongo.
Kundi la waasi la RCD, ambalo lilikuwa limedhibiti eneo hilo, lilikatishwa tamaa na mchakato wa amani na serikali ya Kabila, wakihofia kupoteza mamlaka.
Wakiongozwa na Laurent Nkunda, CNDP ililenga kuwalinda raia wa Kitutsi dhidi ya mashambulizi ya makundi ya wanamgambo wa Kihutu na kupata uwakilishi bora wa kisiasa kwa Watutsi katika serikali ya Kongo.
Kuundwa kwa CNDP kwa kiasi kikubwa kulitokana na kushindwa kwa mchakato wa amani na kutozingatiwa kwa mahitaji na usalama wa jamii ya Watutsi.
Vita vya Kwanza na vya Pili vya Kongo (1996-2003): Nchi jirani ziliingilia kati mzozo wa DRC, na kuunda mtandao tata wa ushirikiano na ushindani.
Makundi yenye Silaha: Makundi kama vile CNDP (Congress of the National Congress for the Defence of the People) na M23 (yaani mrithi wa CNDP) wametumia matatizo ya ndani, usaidizi kutoka nje, na biashara haramu ya madini ili kujiendeleza.
Chimbuko la M23
CNDP, kikiongozwa na Laurent Nkunda, awali kiliundwa ili kulinda jamii za Watutsi lakini lilijulikana kwa ukiukwaji wa haki za binadamu na biashara haramu. Mnamo 2009, makubaliano ya amani yalitaka kuunganisha vikosi vya CNDP katika jeshi la Kongo, lakini mvutano uliendelea, na kusababisha kuundwa kwa M23 mnamo 2012.
Kundi hilo lilipewa jina baada ya makubaliano ya amani ya Machi 23, 2009 ambayo yaliahidi kuunganishwa kwa wapiganaji wa CNDP katika jeshi la Kongo na kutambua mrengo wao wa kisiasa. Hata hivyo, kikundi cha CNDP kilidai kuwa makubaliano hayo hayakutekelezwa vyema na kuzaliwa kwa M23 ili kushinikiza madai yao.
M23 inadai kulinda jamii za Watutsi na wanaozungumza Kinyarwanda nchini DRC, ikitaja vitisho kutoka kwa wanamgambo wa Kihutu na kushindwa kwa serikali kulinda usalama wao. Licha ya madai hayo, kundi hilo limekuwa likishutumiwa kwa ukiukaji mkubwa wa haki za binadamu, ikiwemo mashambulizi dhidi ya raia.
Uwezo wa kijeshi wa M23
Kufikia Januari 2025, makadirio yanaonyesha kuwa vikosi vya M23 vina wapiganaji kati ya 3,000 na 4,000. Zaidi ya hayo, ripoti kutoka Umoja wa mataifa zinaonyesha kuwa wanajeshi wa Rwanda wanaunga mkono operesheni za M23, ingawa Rwanda imekuwa ikikanusha vikali madai ya kuhusika kwake.
Aidhaa Rwanda imeendeleza madai kwamba kundi la wapiganaji la FDRL ambalo lilitajwa kuhusika katika vita vya kimbari vya 1994, lilikimbilia DRC na linatumiwa na taifa hilo kuendeleza muaji ya kimbari ndani ya Mashariki mwa DRC, jambo ambalo Kinshasa imekanusha vikali pia.
M23 imeonyesha uwezo mkubwa wa kijeshi, ikiwa ni pamoja na:
Vita vya Kawaida: Kikundi kinatumia mikakati ya kijeshi ya kawaida, kuwawezesha kukamata na kudhibiti miji muhimu kama vile Goma. Mbinu za mapigano ya miguu: Pia hutumia mbinu za kutembea, kuruhusu operesheni za kupambana zinazonyumbulika na zinazobadilika.
Silaha Nzito Nzito: M23 inamiliki silaha na silaha nzito, ambazo zimetumika katika mashambulizi ya hivi majuzi. Vile vile, wapigaji wake wanavalia sare rasmi za kijeshi na silaha kali , nyinginezo zikiwa za kisasa. Mchanganyiko wa uwezo huu umewezesha M23 kuleta changamoto kubwa kwa Wanajeshi wa DRC na kudhibiti maeneo ya kimkakati ndani ya eneo hilo.
Rwanda inahusika?
Kuibuka tena kwa M23 kunafungamana kwa karibu na ushindani wa kikanda, hasa kati ya DRC, Rwanda na Uganda. Rwanda imeshutumiwa kwa kuunga mkono M23 kwa msaada wa silaha na uendeshaji, madai ambayo imekuwa ikikanusha mara kwa mara.
Ripoti ya Umoja wa Mataifa mwaka 2022 iliangazia ushahidi wa Vikosi vya Ulinzi vya Rwanda kusaidia M23, na kuzidi kuzorotesha uhusiano kati ya Kigali na Kinshasa. Kwa mtazamo wa Rwanda, M23 inatumika kama kikosi kinzani dhidi ya Forces Democratiques de Libération du Rwanda (FDLR), wanamgambo wa Kihutu ambao wanajumuisha watu waliohusika na mauaji ya kimbari ya 1994 ya Rwanda.
Rwanda inaona kuvunjwa kwa FDLR kama kipaumbele chake cha usalama. Wakati huo huo, Uganda imefuata maslahi yake nchini DRC, ikiwa ni pamoja na miradi ya miundombinu na njia za biashara. Ushindani huu wa ushawishi, pamoja na maslahi ya madini ya kikanda na masuala ya usalama, umechochea mvutano.
Chanzo: BBC Swahili
